Zaraz po zakończeniu studiów prawniczych zacząłem studiować filozofię. Na początku na studiach magisterskich, następnie na studiach doktoranckich, w tym samym czasie kontynuowałem studia nad prawem. Początkowo uczestniczyłem w naukowych wydarzeniach na tych dwóch kierunkach traktując je jak zupełnie niezależne byty. Z czasem jednak zacząłem zauważać, że moje podejście było błędne. Skoro to o czym mówimy na filozofii jest prawdziwe, to przecież powinno też być prawdziwe na gruncie prawa. Zarówno jedna jak i druga dziedzina opisuje przecież ten sam świat i tego samego człowieka. „Filozofia karania współczesnego człowieka” to zderzenie tych dwóch obszarów mojego zainteresowania i spojrzenie na kary z perspektywy człowieka zanurzonego w technologiach.

Kim jest człowiek we współczesnym świecie?

Rewolucje w państwach Afryki Północnej, powstanie Ubera, Facebooka, fake newsy i ich wpływ na demokratyczne wybory to tylko niektóre przykłady tego, jak mocno technologie potrafią zmienić zastany świat. Co ważne, smartfony – za pomocą których dokonała się część z tych zmian, upowszechniły się całkiem niedawno, w czasie, gdy zdecydowana większość czytających te słowa żyła już długie lata. Oznacza to, że zachodzące procesy charakteryzują się niesamowitą dynamiką. Rozwój przebiega raczej wykładniczo niż liniowo, a ta zawrotna prędkość przemian sprawia, że uchwycenie wszelkich jej skutków jest mocno utrudnione. O ile te widoczne efekty w postaci aplikacji Ubera czy Facebooka są łatwe do zaobserwowania, o tyle wpływ technologii na człowieka nie jest tak oczywisty. A przecież technologia może odciskać piętno nie tylko na otoczeniu człowieka, ale także na nim samym. Skoro spowodowała tak fundamentalne zmiany w społeczeństwie – czego na własne oczy doświadczamy – to może zmiany podobnego kalibru oddziałują także na samego człowieka?

Jestem głęboko przekonany, że tak! Na gruncie takich dziedzin jak filozofia techniki, filozofia umysłu czy nauki kognitywne próbuje się zrozumieć ten wpływ i pokazać w jaki sposób technologie zmieniają człowieka. Wydaje się, że nie będzie nadużyciem stwierdzenie, że opis współczesnego człowieka bez uwzględnia technologii wydać się może w świetle tych badań niepełny. Człowiek zmienia się na skutek interakcji z narzędziami, których używa. Przedmioty, których używamy na co dzień stają się niejako częścią nas samych. Teorią, która szczególnie na mnie wpłynęła w tym zakresie jest teza o rozszerzonym umyśle (Extended mind thesis) dwóch współczesnych filozofów. D. Chalmers i A. Clark napisali tekst, w którym twierdzili, że elementy świata z znajdujące się poza naszym biologicznym ciałem mogą odgrywać aktywną rolę w procesach poznawczych (active externalism). Wnioski z ich rozważań nie ograniczały się do procesów kognitywnych, ale dotyczyły także tego, kim jest człowiek. Uznali, że można mówić o „rozszerzonym człowieku”, którego konstytutywne elementy składowe leżeć mogą także poza jego biologicznym ciałem. Jeżeli tego rodzaju opisy człowieka są prawdziwe (a wierzę, że tak jest), to powinny mieć wpływ także na inne dziedziny życia.

Jakie to ma konsekwencje dla prawa karnego?

Olbrzymie! Skoro smartfon może być częścią nas, to może atak na niego powinniśmy traktować jako atak na nas samych, a nie – tak jak dotychczas – atak na mienie? To jedna z możliwych konsekwencji aplikacji tego sposobu myślenia o człowieku na grunt prawa karnego. Artykuł na ten temat został opublikowany w jednym z filozoficznych czasopism. To czym ja się zajmuję jest jednak nieco inne – skupiam się na filozofii karania. W tym zakresie aplikacja tego sposobu myślenia o człowieku też może mieć istotne konsekwencje. To niektóre problemy, które są z tym związane:

• Czy w więzieniu powinno się wszystkim zabierać smartfony?
• Czy więźniowie powinni mieć dostęp do Internetu?
• Czy proces resocjalizacji może obecnie odbywać się w warunkach braku dostępu do technologii?
• Czy kara pozbawienia wolności nie stała się bardziej surowa w obecnych czasach?
• Jaki to może mieć wpływ na dyskusję o karach alternatywnych?
• Czy można zakazać dostępu do Facebooka jako kary?
• Czy można kogoś skazać na cyfrową banicję?
• Czym jest internetowy pręgierz?

W najbliższy piątek będę starał się odpowiedzieć na zarysowane wyżej pytania. W ramach Zebrania Naukowego Katedry Prawa Karnego Uniwersytetu Jagiellońskiego zaprezentuję referat na ten temat. Będą to prawnicze wnioski mojego doktoratu z filozofii, który przygotowuję w Katedrze Historii i Filozofii Nauki Wydziału Filozoficznego UPJP2 w Krakowie. Spotkanie odbędzie się 14 czerwca 2019 r. o godzinie 17:15 w sali nr 1 w budynku przy ul. Olszewskiego 2 w Krakowie.