Ciało ludzkie nie jest niezniszczalne i niestety czasami ulega uszkodzeniom. Poszczególne organy i kończyny mają swoje przeznaczenie i ciężko jest bez nich funkcjonować. Przekonać się o tym można przy okazji zwichnięć, skaleczeń czy złamań – wyłączona czasowo funkcjonalność daje się we znaki podczas wykonywania codziennych czynności. W jeszcze gorszej sytuacji są osoby, których uszkodzenia mają permanentny charakter. Amputacje, choroby czy trwałe urazy drastycznie obniżają jakość życia. Na szczęście współczesna medycyna i technologia dostarczają coraz doskonalsze zamienniki oryginalnych komponentów. Zastanówmy się jak rozwój sztucznych substytutów części ciała ludzkiego może wpłynąć na przepisy kodeksu karnego chroniące życie i zdrowie człowieka.
Ochrona życia ludzkiego w kodeksie karnym
W kolejnych kodeksowych przepisach znajdziemy gradację naruszeń ludzkiego życia – od tych najmniej inwazyjnych aż po jego unicestwienie. Różnej intensywności naruszenia integralności cielesnej odpowiadają różne sankcje karne przewidziane za dane przestępstwa. Jeżeli więc spoliczkujemy kogoś – tak jak Janusz Korwin-Mikke Michała Boniego na spotkaniu w MSZ w 2014 r., to grozi nam za to, obok grzywny i ograniczenia wolności, także pozbawienie wolności do 1 roku (art. 217 § 1 kodeksu karnego). Z kolei w sytuacji obcięcia komuś głowy, jak w głośnej sprawie bibliotekarza Kajetana P., możemy spodziewać się nawet kary dożywotniego pozbawienia wolności (art. 148 § 1 k.k.).
Ciężki uszczerbek na zdrowiu
W hierarchii naruszeń integralności fizycznej człowieka tuż pod zabójstwem znajduje się przestępstwo zwane ciężkim uszczerbkiem na zdrowiu. Związane jest ono z najpoważniejszymi urazami jakie można uczynić człowiekowi, za co grozi nawet 10 lat pozbawienia wolności (art. 156 § 1 k.k.). W przepisie tym znajduje się katalog urazów takich jak pozbawienie człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia czy innego ciężkiego kalectwa. Wymienione w nim urazy łączy pewna doniosłość, która związana jest z przekonaniem, że ich wystąpienie na trwale zmniejszy jakość życia osoby pokrzywdzonej. W świetle obiecujących badań medycznych to założenie być może będzie musiało zostać zrewidowane, a w konsekwencji przynajmniej część z urazów będzie musiała zostać „przesunięta” do lżejszych uszczerbków. W praktyce oznacza to, że za kara grożąca za to samo zachowanie będzie dużo mniejsza, niż to było przed zmianą.
Bioniczne oko
Jednym z takich urazów może być pozbawienie człowieka wzroku. Wybicie komuś oczu w sposób drastyczny zmniejsza jego jakość życia. Wzrok to jeden z podstawowych zmysłów, dzięki któremu możemy m.in. czytać te słowa. Ludzkie oko dostarcza mózgowi aż 85% informacji o otoczeniu. Z racji na poziom skomplikowania narządu wzroku, uszkodzenie poszczególnych jego elementów przez stulecia oznaczało definitywne kalectwo. Jednak współczesne badania pozwalają mieć nadzieję, że wybicie komuś oka będzie jedynie chwilową niedogodnością. Prace nad bionicznym okiem są coraz bardziej zaawansowane. Jak podaje BBC w 2015 r. w Manchesterze odbyła się pierwsza operacja polegająca na wszczepieniu bionicznego implantu oka. Jeżeli prace będą przebiegały dalej i poziom ich zaawansowania będzie wzrastał, to ludzkie oko będzie mogło być w przyszłości wymienialnym narządem. W sytuacji, gdy sztuczny zamiennik będzie równie dobry, a nawet lepszy od swojego biologicznego pierwowzoru, a jednocześnie jego cena sprawi, że będzie dostępny powszechnie, to utrata oka nie będzie czymś szczególnie dotkliwym. Będzie mogła być porównywalna do stanu wybicia zęba, który po wizycie u dentysty może zostać zapomniany.
Współczesne protezy
W filmie Deadpool, czyli najpopularniejszym filmie okresu walentynkowego 2016, jest scena, w której tytułowy bohater zakuty kajdanki obcina sobie rękę w celu samo-uwolnienia. Decyzja została podjęta nie w sytuacji zagrożenia życia – co mogłoby być zrozumiałe, ale wynikała z niechęci do obycia spotkania. Deadpool mógł sobie pozwolić na takie zachowanie gdyż wiedział, że wkrótce ręka sama mu odrośnie. Opisana scena pokazuje, że jeżeli istnieje sposób na zamianę oryginalnych części równie dobrymi zamiennikami, wartość tych pierwszych obniża się. Skoro można w łatwy sposób zastąpić rękę czy nogę, to nie należy przykładać do ich utraty tak dużej wagi, co powinno też znaleźć odzwierciedlenie w kodeksie karnym. Historia protez związana jest z niewiarygodnym postępem, od prostego haka Kapitana Haka z powieści „Przygody Piotrusia Pana”, aż po zaawansowane protezy sterowane za pomocą mózgu. Druk 3D zwiększa dostępność protez rąk. Nieustannie zwiększa się także ich jakość, a w przyszłości będą one z pewnością jeszcze bardziej zaawansowane.
Wymienne organy
Uszkodzenie organów takich jak nerki czy wątroba także traktowane jest jako ciężki uszczerbek na zdrowiu. Na tym polu nowoczesna medyna również daje wiele nadziei. Tzw. bio-drukarki 3D są w stanie wyprodukować uszy, mięśnie czy tkanki kości. Czasopismo Nature wskazuje, że dzięki tej technologii będziemy mogli pozyskiwać najbardziej podstawowe organy. Obok bio-drukarek innym sposobem uzyskania zamiennych organów są próby wyhodowania ich w ciałach zwierząt, takich jak świnie czy owce. Co do tego ostatniego sposobu, to głównym hamulcem są kwestie etyczne, jednak coraz więcej państw wyraża zgodę na prowadzenie takich badań. Jeżeli będą one kontynuowane to uszkodzenie wspomnianych na wstępnie organów nie będzie musiało mieć tak intensywnej ochrony na gruncie prawa karnego jak to ma miejsce obecnie.
Wskazane powyżej przykłady pokazują, że medycyna w ostatnich latach zrobiła duże postępy w przywracaniu funkcjonalności pacjentom, którzy doznali „trwałych” uszkodzeń. Wypadki, które jeszcze kilkadziesiąt lat temu oznaczały trwałe kalectwo, obecnie mogą być traktowane jako chwilowa niedogodność. Sztuczna ręka, oko czy nerka mogą w przyszłości niczym nie różnić się od swoich biologicznych pierwowzorów. Wydaje się, że w takiej sytuacji także prawo karne będzie musiało uwzględnić te jakościowe zmiany, co może wiązać się z nowelizacją przepisów chroniących życie człowieka i modyfikacją katalogu ciężkich uszczerbków na zdrowiu.
